استاندارد BPMN 2.0 ؛ مدل و نشانه‌گذاری فرایند کسب‌وکار

تصور کنید که سازمان شما همانند پازلی بزرگ است. هر بخش و هر تیم در این پازل، قطعه‌ای از تصویر کلی را تشکیل می‌دهند. اما آیا تا به حال از ظاهر کلی این پازل مطمئن بوده‌اید؟ چگونه می‌توان از صحت اتصال قطعات پازل و حفظ هماهنگی آن‌ها اطمینان یافت؟

این‌جاست که استاندارد BPMN 2.0 به عنوان ابزاری قدرتمند برای مدلسازی و نمایش فرایندهای کسب‌وکار، می‌تواند شما را در حل این معما کمک کند. BPMN 2.0 مانند یک راهنمای کامل برای ترکیب قطعات پازل کسب‌وکار شما است. با استفاده از این استاندارد، می‌توانید فرایندهای سازمان خود را به صورت دقیق و قابل فهم به نمایش بگذارید، ارتباطات بین قطعات تشکیل‌دهنده را مشخص کنید و در نهایت، تصویر کامل و بهینه از فرایندهای سازمان خود را به دست آورید. در این مقاله با سیاق همراه باشید تا به معرفی کامل مدلسازی با استاندارد BPMN 2.0 بپردازیم.

نرم افزار مدیریت گردش کار سیاق

 

استاندارد BPMN 2.0 چیست؟

تاریخچه استاندارد BPMN 2.0

BPMN 2.0 چه مزایایی دارد؟

عناصر و نمادهای استاندارد BPMN 2.0

 BPMN 2.0 و تفاوت آن با BPMN 1.2

سخن پایانی

 

استاندارد BPMN 2.0 چیست؟
استاندارد BPMN 2.0 یکی از جدیدترین و کاربردی‌ترین نسخه‌های استاندارد BPMN (مدلسازی فرایند کسب‌وکار) است که توسط گروه مدیریت شرکت‌ها و سازمان‌ها (OMG®) توسعه یافته است. هدف اصلی این استاندارد، ایجاد یک زبان مدل‌سازی یکپارچه و قابل فهم برای تمامی کاربران تجاری است. استفاده از BPMN 2.0 در مدل و نشانه‌گذاری فرایندهای کسب‌وکار، به کاربران امکان می‌دهد تا با استفاده از نمادها و گرافیک‌های استاندارد، جریان فرایند، شرکت‌کنندگان و انتخاب‌ها را به صورت واضح و قابل فهم نمایش دهند.

استاندارد BPMN 2.0 بر اساس تکنیک فلوچارت یا روندنما ساخته شده است و به عنوان یک سیستم نشانه‌گذاری غیرانحصاری و رایگان، در صنعت مدیریت انواع فرایند کسب‌وکار به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. یکی از دلایل اصلی محبوبیت آن، قابلیت فهم آسان توسط کاربران تجاری است، در حالی که به کاربران فنی‌تر امکان مدلسازی و پیاده‌سازی فرایندهای پیچیده را می‌دهد.

 

تاریخچه استاندارد BPMN 2.0
استاندارد BPMN (Business Process Model and Notation) در سال 2004 توسط گروه مدیریت شرکت‌ها و سازمان‌ها (OMG) معرفی شد. این استاندارد برای مدلسازی و نشانه‌گذاری فرایندهای کسب‌وکار طراحی شد. نسخه اولیه BPMN در سال 2006 منتشر و تا سال 2011، به عنوان یک استاندارد معتبر در صنعت فرایندهای کسب‌وکار شناخته شد. در سال 2011، نسخه جدیدی از استاندارد با نام BPMN 2.0 توسعه و به‌طور رسمی در سال 2013 توسط سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) منتشر شد. این نسخه با پیشرفت قابل توجهی نسبت به نسخه قبلی همراه بود. BPMN 2.0 امکانات و قابلیت‌های جدیدی از جمله پشتیبانی از برنامه‌های بسیار پیچیده، امکان انتقال اطلاعات بین فرایندها (با استفاده از مکانیزم‌های پیغام‌رسانی) و امکان افزودن قابلیت‌های توصیفی را در اختیار کاربران قرار داد.

 

ویژگی‌ها و مزایای کلیدی استاندارد BPMN 2.0 عبارتند از:

با استفاده از استاندارد BPMN 2.0 می‌توانید:

۱. فرایندهای کسب‌وکار را مدل‌سازی کنید: با استفاده از نمادها و گرافیک‌های استاندارد BPMN 2.0، می‌توانید فرایندهای کسب‌وکار خود را به صورت گرافیکی و تصویری مدل‌سازی کنید. این کار به کاربران کمک می‌کند تا به راحتی فرایندها را درک کنند و با سایر اعضای تیم به اشتراک بگذارند.

۲. فلوچارت‌های قابل اجرا و پیگیری بسازید: با استفاده از استاندارد BPMN 2.0، می‌توانید فلوچارت‌هایی بسازید که به راحتی قابل اجرا و پیگیری باشند. مزیت اصلی BPMN2.0 نسبت به سایر ابزارهای مدلسازی فرایند کسب‌وکار این است که آن دسته از نمودارهای فرایند کسب‌وکار که با استفاده از BPMN 2.0 ساخته شده‌اند، به لطف فرمت BPMN که مبتنی بر XML است، به سهولت به مدل‌های فرایند تبدیل می‌شوند.

۳. ارتباط بین فرایندها را برقرار کنید: استاندارد BPMN 2.0 امکان ارتباط بین فرایندها و جریان اطلاعات را فراهم کرده و به شما اجازه می‌دهد تا اطلاعات را بین فرایندها به راحتی منتقل کنید و هماهنگی بین آن‌ها را بهبود بخشید.

۴. فرایندها را بهینه‌سازی کنید: با استفاده از استاندارد BPMN 2.0 می‌توانید فرایندهای خود را بهبود بخشید و بهینه‌سازی کنید. این استاندارد قابلیت ارائه جزئیات کافی برای اجرای یک فرایند را فراهم می‌کند و شما را قادر می‌سازد تا مشکلات و موانع را شناسایی و رفع کنید.

۵. هماهنگی و همکاری را در تیم افزایش دهید: استفاده از استاندارد BPMN 2.0 به اعضای تیم امکان می‌دهد با یکدیگر هماهنگی و همکاری داشته باشند. استاندارد جهانی BPMN 2.0 باعث می‌شود تا تمام اعضای تیم با استفاده از یک زبان مشترک در سطح بین‌المللی، فرایندها را بهبود دهند و بهینه‌سازی کنند.

معرفی عناصر و نمادهای BPMN 2.0

استاندارد BPMN 2.0 دارای عناصر و نمادهای مختلف است که برای مدل‌سازی فرایندهای کسب‌وکار استفاده می‌شوند. در زیر توضیح مختصری از برخی از این عناصر و نمادها آمده است:

• Task (وظیفه): عنصر وظیفه نمایانگر فعالیت‌ها یا وظایفی است که در فرایند انجام می‌شوند. Event می‌تواند وظیفه‌ای ساده یا پیچیده باشد.
• Gateway (دروازه): دروازه‌ها برای اتخاذ تصمیمات در جریان فرایند استفاده می‌شوند. نمادهای مختلفی مانند Exclusive Gateway  (دروازه انحصاری)، Parallel Gateway (دروازه موازی) و Inclusive Gateway (دروازه شامل) در این دسته قرار می‌گیرند.
• Event (رویداد): رویدادها نقاطی در جریان فرایند هستند که اتفاقاتی را نمایش می‌دهند. عنصر رویداد، رویدادهای استارت (شروع)، رویدادهای پایان (پایان) و رویدادهای میانی (رویدادهایی که در میان فرایند رخ می‌دهند) را نشان می‌دهد.
• Data Object (شیء داده): این عنصر برای نمایش داده‌های مورد استفاده در فرایند استفاده می‌شود و می‌تواند داده‌های ورودی یا خروجی یک وظیفه را نمایش دهد.
• Sequence Flow (جریان توالی): این عنصر برای نمایش جریان ترتیبی بین عناصر مختلف فرایند استفاده می‌شود و چگونگی ارتباط کارها و دروازه‌ها را نشان می‌دهد.
• Sub-Process (فرایند فرعی): فرایندهای فرعی برای نمایش جزئیات بیشتر یک فرایند به صورت جزئی استفاده می‌شوند و می‌توانند به صورت Inline Sub-Process (داخلی) یا Expanded Sub-Process (جداشده) باشند.

 

تفاوت 1.2BPMN و BPMN2.0
BPMN 2.0 نسخه بهبود یافته و کامل‌تری از استاندارد BPMN است که قابلیت‌ها، عناصر و گرافیک بهتری را ارائه می‌دهد و باعث می‌شود مدلسازی و تجزیه و تحلیل فرایندهای کسب‌وکار ساده‌تر و دقیق‌تر باشد. دیگر تفاوت‌های 1.2BPMN و BPMN2.0 عبارتند از:

1. استاندارد BPMN1.2 به شما اجازه می‌دهد که یک طرح و نمودار BPMN معتبر را به زبان اجرای فرایند کسب‌وکار (Business Process Execution Language) تبدیل کنید، تا موتور یک نرم افزار مدیریت فرایندها توانایی اجرای آن را داشته باشد. اما استاندارد BPMN 1.2 فقط توضیحات کلامی نمادهای گرافیکی مربوط به عناصر و قوانین مدلسازی را تبدیل می‌کند. این امر می‌تواند منجر به گمراهی و سردرگمی در فرایند ترجمه شود.
2. استاندارد BPMN 2.0 بزرگترین بازبینی BPMN از زمان شکل‌گیری این استاندارد است.  BPMN2.0 یک فرامدل است که شامل ساختارها و قوانین موردنیاز برای ایجاد مدل‌های خاص است.
3. BPMN 2.0 قابلیت‌های جدیدی به استاندارد اضافه کرده است که در نسخه 1.2 وجود نداشت. به عنوان مثال می‌توان توسعه بخش‌هایی مانندEvent Sub-Process، Data Store، Conversation و Choreography را نام برد.
4. عناصر جدیدی مانند شاملData Object، Data Input، Data Output و Message Flowبه استاندارد BPMN 2.0 اضافه شده است. به کمک این عناصر می‌توان بیشترین جزئیات را در مدلسازی فرایند نشان داد.
5. طرح‌بندی و گرافیک در استاندارد BPMN 2.0 نسبت به نسخه‌های پیشین بهبود یافته است. در این نسخه، از نمادهای واضح‌تر و دقیق‌تری برای نشان‌دادن انواع رویدادها، وظایف و شرایط استفاده می‌شود.
6. BPMN 2.0 امکاناتی را برای گسترش استاندارد و ارتباط با سایر استانداردها و ابزارها فراهم کرده است. به عنوان مثال، BPMN 2.0  قابلیت ارتباط با استانداردهای BPEL (Business Process Execution Language) و DMN (Decision Model and Notation) را دارد.

استاندارد BPMN 2.0 در مقایسه با BPMN 1.2 تغییرات مهمی در قابلیت‌ها و ویژگی‌ها به ارمغان آورده است. نسخه 2.0 امکان تبدیل یک نمودار BPMN "معتبر" به زبان اجرای فرایند کسب‌وکار (BPEL) را فراهم می‌کند، که موتور یک نرم‌افزار مدیریت فرایندها قادر به اجرای آن است. اما نسخه 1.2 تنها قادر به تبدیل توصیفات کلامی نمادهای گرافیکی مربوط به عناصر و قوانین مدل‌سازی است، که ممکن است منجر به گمراهی و سردرگمی در فرایند ترجمه شود. در مقابل، BPMN 2.0 بزرگترین بازبینی استاندارد BPMN و یک فرامدل است که شامل ساختارها و قوانین لازم برای ایجاد مدل‌های خاص می‌شود.

تغییرات اصلی در BPMN 2.0 عبارتند از:

1. اضافه شدن نمودار شرح حرکات (Conversational Diagram): این نمودار برای نمایش تعاملات بین بخش‌های مختلف یک فرایند استفاده می‌شود.
2. اضافه شدن نمودار گفتگو (Choreography Diagram): این نمودار برای نمایش تعاملات و هماهنگی بین شرکت‌کنندگان مختلف در یک فرایند استفاده می‌شود.
3. رویدادهای بدون وقفه (Intermediate Events): در BPMN 2.0، امکان استفاده از رویدادهای بدون وقفه به منظور نمایش رویدادهای میانی در یک فرایند فراهم شده است.
4. زیرفرایندهای رویداد (Event Sub-Processes): در BPMN 2.0، امکان تعریف زیرفرایندهای رویداد به منظور نمایش فرایندهایی که بر اساس رخدادهای خاصی فعال می‌شوند، وجود دارد.

علاوه بر این، تغییرات فنی مهمی نیز در BPMN 2.0 اعمال شده که شامل موارد زیر است:

• تعریف معنایی اجرای فرایند: در BPMN 2.0، توضیحات معنایی اجرای فرایند بیشتری در نظر گرفته شده است تا دقت و یکپارچگی در اجرای فرایندها را افزایش دهد.
• متامدل رسمی با طبقه‌بندی و نمونه‌های انواع مدل‌ها: BPMN 2.0 شامل یک متامدل رسمی است که شامل طبقه‌بندی و نمونه‌های مربوط به انواع مختلف مدل‌ها می‌شود.
• تبادل فرمت‌ها: BPMN 2.0 قابلیت تبادل نمودارها بین فرمت‌های مختلف مانند XMI و XSD را فراهم می‌کند.
• استفاده از تبدیل زبان صفحه (XSLT): BPMN 2.0 از تبدیل زبان صفحه (XSLT) بین فرمت‌های XMI و XSD برای تسهیل تبادل داده‌ها استفاده می‌کند.
• حذف وظایف ارجاع: در نسخه 2.0، وظایف ارجاع حذف شده و به جای آن از وظایف فراخوانی (Call Activity) برای ارجاع به وظیفه‌ای عمومی یا فرایندی خاص در داخل فرایند اصلی استفاده می‌شود.

این تغییرات در BPMN 2.0 باعث افزایش قدرت و کاربردی بودن استاندارد مدل‌سازی فرایند تجاری شده است.

 

سخن پایانی

با به‌روزرسانی به استاندارد BPMN 2.0 و اضافه شدن عناصر جدید، این استاندارد به صورت جامع‌تری قادر به مدل‌سازی و توصیف فرایندهای کسب‌وکار شده است. افزایش تعداد عناصر و نمادها به ۱۱۶ عنصر در BPMN 2.0، امکان مدل‌سازی تعاملات پیچیده بین فرایندها را فراهم می‌کند و توانایی مدل‌سازی دقیق‌تر و جامع‌تر را به کاربران می‌دهد.

توصیه می‌شود هنگام انتخاب نرم‌افزارهای مدیریت فرایندهای کسب‌وکار، به دنبال راهکارهایی باشید که از نمادها و قوانین استاندارد BPMN 2.0 پشتیبانی کنند. این نوع نرم‌افزارها معمولاً به صورت کم‌کد (Low-Code) عرضه می‌شوند که به شما امکان می‌دهند فرایندهای کسب‌وکار خود را به صورت گرافیکی و بدون نیاز به برنامه‌نویسی کد کنید. در صورت تمایل به آشنایی کامل با استاندارد BPMN 2.0، فایل فرایندهای BPMN2 سیاق را مطالعه فرمایید. این فایل شامل نمودارها و توضیحات فرایندها بر اساس استاندارد BPMN 2.0 است و درک بهتری از جزئیات و اصول استفاده از این استاندارد را فراهم می‌آورد.