انواع حسابداری؛ معرفی شاخه‌های حسابداری و کاربرد آن‌ها

حسابداری مانند سایر علوم شامل شاخه‌‌های متفاوتی می‌شود و کسب‌وکارها می‌توانند با توجه به اندازه شرکت و میزان فعالیت‌‌های مالی در راستای اهداف خود، از انواع حسابداری بهره‌مند شوند. هریک از شاخه‌های حسابداری، قوانین، اصطلاحات و نرم افزار‌های مالی و حسابداری مورد نیاز خود را می‌طلبند؛ اما با وجود تمامی‌این تفاوت‌ها، خیلی از افراد از مدل های حسابداری آگاه نیستند.

در اینکه حسابداری جزء لاینفک برای اداره بهتر شرکت‌ها است تردیدی نیست ولی از آنجایی‌که اندازه و نوع فعالیت شرکت و یا صنعت در انتخاب و استخدام حسابدار برای صرفه‌جویی و گرفتن تحلیل‌‌های بهینه‌تر برای اخذ تصمیم تاثیرگذار است، قویا پیشنهاد می‌گردد تا هم علاقه‌مندان برای انتخاب یک یا چند مدل برای تخصص و فعالیت در حوزه حسابداری و مدیران عزیز شرکت‌ها برای استخدام حسابدار این مقاله را مورد مطالعه قرار بدهند.

در این مقاله تلاش شده‌است تا به صورت اجمالی با 8 مدل از انواع حسابداری و دامنه تمرکز آن‌ها آشنا شوید.

8 نوع مدل رایج در حسابداری:

مدل اول: حسابداری مالی (Financial Accounting)

مدل دوم: حسابداری مدیریت (Managerial Accounting)

مدل سوم: حسابداری دولتی (Governmental accounting)

مدل چهارم: حسابداری عمومی (Public Accounting)

مدل پنجم: حسابداری هزینه/بهای تمام شده (Cost Accounting)

مدل ششم: حسابداری قانونی (Forensic Accounting)

مدل هفتم: حسابداری مالیاتی (Tax Accounting)

مدل هشتم: حسابرسی (Auditing)

در ادامه به توضیح این شاخه های حسابداری می‌پردازیم:

1-حسابداری مالی

اگر علاوه بر میزان اهمیت صورت حساب‌های مالی و ارائه گزارش به ذینفعان خارجی و داخلی، محاسبه بازده سرمایه‌گذاری نیز برای شما اهمیت زیادی دارد، حسابداری مالی یکی از انواع حسابداری است که گزینه مناسبی برای استفاده شما است. هدف اصلی حسابداری مالی، گردآوری اطلاعات، ثبت و در نهایت تدوین گزارش‌‌های مالی یا صورت حساب‌های مالی طبق استاندارد اصول حسابداری پذیرفته شده عمومی‌(GAAP) است. نکته جالب توجه این است که رویکرد حسابداری مالی همیشه گذشته‌نگر نیست و همانند حسابداری مدیریت صرفا نگاه آینده‌نگرانه ندارد. تمرکز حسابداری مالی بر عملکرد کسب‌وکار در یک بازه زمانی مشخص است که در قالب صورت‌‌های مالی به مدیران گزارش می‌شود. گزارش صورت‌‌های مالی می‌تواند در اختیار سرمایه گذاران، ذینفعان خارجی و اعضای هیات مدیره قرار بگیرد. نرم افزار صورت های مالی سیاق

انواع حسابداری مالی:

5. حسابداری نقدی
5. حسابداری تعهدی

کسب‌وکار‌های کوچک اغلب از حسابداری نقدی استفاده می‌کنند، سایر شرکت‌‌های متوسط و بزرگ ملزم به استفاده از حسابداری تعهدی هستند.

2-حسابداری مدیریت

حسابداری مدیریت یکی از مهم‌ترین شاخه های حسابداری است. این مدل اطلاعات و تحلیل‌‌های دقیقی را جهت سهولت در تصمیم‌گیری در اختیار مدیران قرار می‌دهد.

تعریفی از انجمن ملی حسابداران آمریکا از حسابداری مدیریت:

« فرایند اندازه‌گیری، تشخیص، تجمیع، تجزیه و تحلیل، تهیه و تفسیر و ارائه اطلاعات مالی مورد استفاده در مدیریت به منظور برنامه‌ریزی، ارزیابی و کنترل عملیات یک سازمان»

رویکرد حسابداری مدیریت آینده‌نگر است. خروجی گزارش‌‌های حسابداری مدیریت برای تصمیم‌گیری در سطوح بالای مدیریتی و مدیران ارشد قابل استفاده است و نیازی به ارائه این اطلاعات به ذینفعان خارجی شرکت نیست. رویکرد آینده‌نگر این روش حسابداری به مدیران ارشد برای طراحی خط مشی‌‌های شرکت و برنامه‌ریزی استراتژیک کمک می‌کند.

انواع حسابداری مدیریت :

5. مدیریت استراتژیک
5. مدیریت اجرایی
5. مدیریت ریسک

3-حسابداری دولتی

تمام دستگاه‌‌های دولتی و زیرمجموعه‌‌های آن به جمع‌آوری، ثبت و طبقه‌بندی اطلاعات و در نهایت طبقه‌بندی و تفسیر آن‌ها در بدنه دولتی نیاز دارند. هدف اصلی از اجرای این فرایندها، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در مورد کنترل بودجه است. در این فرایند حسابدار اسناد مالی را جهت ارائه به دولت تهیه می‌کند. حسابداری دولتی بخشی جدایی ناپذیر سازمان‌ها در امور بودجه و روند اظهارنامه‌‌های مالیاتی است و هر شرکت به حداقل یک حسابدار دولتی برای این امور نیاز دارد.

 یک تفاوت ظریف بین حسابداری مالی و حسابداری دولتی وجود دارد. همانطوری‌که پیش‌تر در مقاله متذکر شدیم، حسابداری مالی باید منطبق با اصول حسابداری پذیرفته شده عمومی‌(GAAP) باشد، در صورتیکه حسابداری دولتی متمرکز بر استاندارد‌های حسابداری GASB و قابل استفاده در بخش دولتی است.

4-حسابداری عمومی

شرکت‌‌های دولتی هم می‌توانند خدماتی را در قالب صورت حساب‌های مالی، تهیه گزارش‌‌های (اظهارنامه‌‌های) مالیاتی، مشاوره‌‌های حسابداری و مالیاتی به سایر شرکت‌ها ارائه دهند. حسابداری عمومی یکی از انواع حسابداری است که تمرکز آن بر ارائه مشاوره در حوزه گزارش‌‌های مالی و تجزیه و تحلیل صورت حساب‌های مالی، محاسبه حقوق و دستمزد و سایر خدمات مثل انتخاب بهترین نرم افزار‌ حسابداری و پیشنهاد آن به سایر افراد یا شرکت‌ها است.

خدمات حسابداران عمومی ‌به سه دسته قابل تقسیم است :

5. خدمات حسابداری و حسابرسی که شامل نگهداری سوابق مالی و تهیه و ثبت صورت‌‌های مالی برای استفاده توسط سرمایه گذاران خارجی و بانک‌ها است .
5. خدمات مالیاتی که شامل تهیه صورت‌‌های مالیاتی و هم چنین مشاوره در مورد کسر مالیات، برنامه‌ریزی مالیاتی و سایر مسائل مربوط به مالیات است .
5. خدمات مشاوره‌ای که می‌تواند شامل خدمات برنامه‌ریزی مالی برای افراد و خدمات مشاوره تجاری برای کمک به طراحی مدیریت، ایجاد و پیاده‌سازی سیستم‌‌های حسابداری باشد .

5-حسابداری هزینه

حسابداری هزینه یا بهای تمام شده، یکی از شاخه های حسابداری است که برای محاسبه سود پس از نقطه سربه سر، محاسبه سایر هزینه‌ها مثل؛ هزینه مواد اولیه، هزینه منابع انسانی، هزینه‌‌های سربار، هزینه‌‌های تولید، هزینه نگداری الزامی‌است. در حقیقت حسابداری بهای تمام شده به نوعی محاسبه هزینه‌‌های ثابت و هزینه‌‌های متغیر و زیرمجموعه حسابداری مدیریت است. برای اخذ تصمیم‌‌های مدیریتی برای تولید کالا و یا ارائه خدمات محاسبه هزینه تمام شده و هزینه دقیق جهت ادامه روند تولید یا توقف تولید و... اخذ تصمیم‌‌های مدیریتی ضروری است.

حسابداری بهای تمام شده شکل یا زیرمجموعه حسابداری مدیریت با تمرکز برآینده با توجه به در نظر گرفتن عملکرد در گذشته است.

انواع هزینه‌ها در حسابداری هزینه:

5. هزینه، بهای تمام شده‌ای است که منفعت مورد نظر آن حاصل شده است.
5. هزینه یعنی از دست دادن منابع برای کسب منفعت (درآمد) که منافع حاصل کامل کسب شده باشند مانند هزینه حقوق کارکنان اداری و حسابداری و یا هزینه مطالبات مشکوک الوصول.

6-حسابداری قانونی

حسابداری قانونی یکی از انواع حسابداری است که کاربرد اصلی آن در پرونده‌‌های کلاهبرداری و اختلاس است و تلاش می‌کند ماهیت و جزئیات جرایم مالی را برای دادگاه توضیح داده، نحوه وقوع جرم را مشخص کرده، راهکار‌هایی برای پیشگیری تکرار جرم پیشنهاد داده، و افراد دخیل در فعالیت‌‌های مالی غیرقانونی را به دادگاه معرفی کند. حسابداری قانونی ترکیبی جذاب از انواع روش‌های حسابداری است. حسابداری قانونی برای رصد افراد حقیقی و افراد حقوقی و شرکت‌ها مورد استفاده است. مخاطب اصلی این روش معمولا بانک‌ها، اداره‌‌های دولتی، اداره پلیس، وکلا هستند که برای تهیه گزارش از آن استفاده می‌کنند.

از این روش حسابداری برای بررسی و تحقیق در مورد پرونده‌‌های کلاه برداری، اختلاس، و جعل استفاده می‌شود.

7-حسابداری مالیاتی

 تمرکز حسابداری مالیاتی به‌جای صورت حساب‌های مالی، روی مبحث مالیات و حسابداری امور مالیاتی متمرکز است. هرگونه وجهی که وارد سازمان شود و یا از شرکت خارج شود محل بحث حسابداری مالیاتی است. حسابداری مالیاتی با افراد و نهاد‌های مختلف ارتباط دارد. هدف حسابداری رسیدگی به موضوع مالیات بردرآمد، پیگیری معافیت‌‌های مالیاتی، محاسبه هزینه‌‌های قابل قبول مالیاتی و استهلاک، قرائن و ضرایب مالیاتی، تشویق‌ها و جریمه‌‌های مالیاتی و … است. تمرکز اصلی این مدل حسابداری، ممانعت از تحمیل مالیات‌‌های سنگین بر شرکت است؛ چراکه قوانین مالیاتی امکان تغییر سالانه دارد. از این‌رو، لازم است تا برای تهیه اظهارنامه مالیاتی یا ارائه گزارش به سهامدارن و ذینفعان شرکت کلیه جزئیات و قوانین جدید برای تهیه آن رعایت شود. ازآنجایی‌که گزارش‌‌های این بخش بر تصمیم‌گیری‌‌های استراتژیک شرکت تاثیرگذار است ، شرکت‌‌های بزرگ مقیاس نیازمند استخدام متخصص امور مالیاتی هستند که با تغییرات سالانه و پیچیدگی‌‌های قانونی آشنا باشد.

علاوه بر این، حسابداری مالیاتی برای محاسبه دقیق مالیات متعلق، بدهی مالیاتی پایین‌تر، تکمیل دقیق اظهارنامه مالیاتی و تشکیل فرم‌‌های مالیاتی به موقع استفاده می‌شود. این برای افراد، مشاغل، نهاد‌های دولتی و غیرانتفاعی ضروری است. علاوه بر تهیه اظهارنامه مالیاتی، حسابداری مالیاتی نیز می‌تواند برای برنامه‌ریزی مالیاتی مورد استفاده قرار گیرد که به افراد و کسب‌وکارها کمک می‌کند تا یک استراتژی مالیاتی را برای به حداقل رساندن مالیات‌‌های دریافتی ایجاد کنند.

8-حسابرسی

زادگاه حسابرسی انگلستان در سال 1862 است. در طول تاریخ به نوعی همیشه حسابرسی وجود داشته است. سال 1311 نخستین قانون حسابداری در ایران تصویب شد و  قانون استفاده از حسابرسان مطرح ولی مورد پذیرش قرار نگرفت؛ در نهایت در سال 1340 این قانون تصویب شد و 5 سال بعد، قانون مالیات‌‌های مستقیم به تصویب رسید. در ادامه در سال 1350 شرکت سهامی حسابرسی تشکیل شد که تمامی ‌سهام آن متعلق به دولت بود.

تا اینجا با 7 مدل از انواع مدل هی حسابداری آشنا شدیم. با مروری اجمالی مقاله متوجه می‌شویم که تمرکز انواع مدل‌‌های حسابدرای بر ثبت، تحلیل و ارائه گزارش‌‌های مالی بود ولی حسابرسین (Auditor) به نوعی ارزیاب حسابدارها برای بررسی و بازبینی گزارشات مالی و اسناد محسوب می‌شوند. به نوعی کار حسابرس‌ها به کارآگاه‌ها برای سنجش صحت اطلاعات و کشف تقلب و فرار مالیاتی شبیه است.

انواع حسابرسی:

1 – حسابرسی صورت‌‌های مالی

2 – تعریف حسابرسی رعایت

3 – حسابرسی عملیاتی

4 – حسابرسی قانونی چیست

5 – حسابرسی داخلی

تفاوت این مدل حسابداری با مدل‌‌های دیگر حفظ سلامت مالی یک سازمان و بررسی صحت و کشف اشتباه و تقلب در گزارشات مالی است. حسابرس‌ها وظیفه دارند تا هر گونه تخلف و تقلبی را به مدیران ارشد گزارش دهند و ضامن سلامت مالی خواهند بود.

در این مقاله 8 مدل از انواع حسابداری مورد بررسی از نگاه علاقه‌مندان به حوزه‌‌های حسابداری و از منظر مدیران عزیز برای استخدام حسابدارها قرار گرفت ولی آنچه در همه مدل‌ها وجه تسمیه مدل‌های حسابداری و حسابدارها است «پایبندی آن‌ها به رعایت اخلاق، ثبت حقایق» در جمع‌آوری، ثبت، ردیابی و آماده سازی گزارش برای مدیران و ذینفعان خارجی در قالب ارقام و اعداد است. ثبت و جمع‌آوری داده‌های مالی به صورت دستی می‌تواند باعث ایجاد خطاهای بی‌شماری شود؛ به‌همین منظور، استفاده از نرم‌افزاری مطمعن گزینه مناسبی برای کسب‌وکارها است. نرم افزار حسابداری سیاق، نرم‌افزاری جامع و حرفه‌ای برای کاهش خطای انسانی در انجام مسئولیت گردآوری و ثبت اطلاعات مالی، ارائه گزارشات، بازبینی و نظارت بر اقدامات مالی است که در این زمینه به حسابدارها و حسابرس‌ها کمک می‌کند.