تولید دسته ای چیست؟

در میان روش‌های گوناگون تولید، مدل تولید دسته ای سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و یکی از رایج‌ترین مدل‌های این فرایند به شمار می‌رود. در این روش علاوه‌بر همکاری کارکنان، از خودکارسازی و استانداردسازی استفاده می‌شود. آشنایی با این مدل برای اینکه برنامه‌ریزی تولید به‌شکلی صحیح انجام شود، اهمیت بسیار دارد.

تولید دسته ای چیست؟
تولید دسته ای (Batch production) به تولید یک یا چند کالای مشابه به‌صورت دسته‌ای گفته می‌شود، به‌طوری که مونتاژ در چندین مرحله یا قدم به پایان برسد. در این روش تمام کالاها با هم از مرحله‌ی اول تولید عبور می‌کنند و سپس در صف منتظر می‌مانند تا مرحله‌ی دوم تولید آغاز شود. این فرایند مدام تکرار می‌شود تا تمام کالاها با هم از خط تولید خارج شوند.
    تولید دسته ای مدلی از تولید است که برای بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع مناسب است. تولیدکنندگان با استفاده از این مدل، کنترل بیش‌تری روی تمام عناصر مرتبط به فرایند تولید خود خواهند داشت. کالاها به‌شکل گروهی تولید می‌شوند، اما همچنان امکان سفارشی‌سازی یا ایجاد تغییرات دلخواه در آن‌ها وجود خواهد داشت.

تفاوت میان تولید انبوه و تولید دسته ای چیست؟
چند مورد از تفاوت‌های کلیدی میان تولید دسته ای و تولید انبوه عبارتند از:
 

تولید دسته‌ای	تولید انبوه
کالاها در دسته‌هایی با تعداد محدود تولید می‌شوند	کالاها در حجم بالا و بدون توقف تولید می‌شوند
امکان سفارشی‌سازی و هماهنگی با تقاضای بازار وجود دارد	تمرکز بر استانداردسازی است و تغییر اساسی ممکن نیست
اتلاف وقت به دلیل تغییر تجهیزات برای تولید هر دسته وجود دارد	نیاز زیادی به تغییر تجهیزات در فرایند تولید وجود ندارد
کنترل کیفیت به دلیل جدا بودن دسته‌ها و محدود بودن تعداد آسان‌تر خواهد بود	به دلیل سرعت و حجم بالای کار کنترل کیفیت چالش‌برانگیز است

کلیدی میان تولید انبوه و تولید پیوسته این است که در تولید انبوه امکان ایجاد تغییرات در طی خط مونتاژ وجود خواهد داشت و همچنین می‌توان با کنترل کیفیت در مراحل گوناگون، احتمال بروز خطا را به حداقل رساند. علاوه‌بر آن، می‌توان پس از تولید هر دسته، عملکرد ماشین‌آلات را مورد بررسی قرار داد. چنین انعطافی در زمان استفاده از مدل‌های تولید دیگر امکان‌پذیر نخواهد بود.

مهم‌ترین ویزگی‌های تولید دسته ای
ویژگی‌های کلیدی که باعث می‌شوند بسیاری از تولیدکنندگان در میان سایر مدل‌های تولید به استفاده از این مدل تولید روی بیاورند، عبارتند از:

• مناسب برای کسب‌وکارهای متوسط و بزرگ
• داشتن انعطاف در کنترل کیفیت
• مناسب برای متعادل نگه داشتن موجودی انبار

مزایا و معایب تولید دسته ای
مانند تمام مدل‌های تولید دیگر، تولید دسته‌ای نیز مزایا و معایب خاص خود را دارد. در ادامه 4 مورد از نکات مثبت و منفی استفاده از این مدل شرح داده شده است.
مزایا

• صرفه‌جویی در هزینه

این مدل برای کسب‌وکارهای کوچک مفید خواهد بود، چرا که هزینه‌های اجرای آن کم است. ماشین‌آلات و تجهیزات نیز پیوسته مشغول به کار نیستند و تنها زمانی که دسته‌ها مشغول تولید باشند روشن خواهند شد. علاوه‌بر آن خرید مواد اولیه به‌شکل عمده و به تعداد بالا ارزان‌تر خواهد بود.

• کاهش ضایعات

با توجه به اینکه امکان کنترل کیفیت در هر مرحله وجود دارد، احتمال بروز خطا کاهش پیدا می‌کند. همچنین با توجه به اینکه کالاها به‌شکل دسته‌بندی‌شده تولید می‌شوند، هرگونه عیب و نقصی تنها در دسته‌های محدود رخ خواهد داد و تمام کالاها دچار مشکل نمی‌شوند.

• انعطاف بیش‌تر

اگر روند جدیدی در صنعت به وجود بیاید یا موجی از تقاضای فصلی ایجاد شده باشد، تولید دسته ای این امکان را برای مدیران تولید فراهم می‌کند تا براساس شرایط، در محصولات خود تغییر ایجاد کنند. بنابراین ضرورتی برای تولید کالاهای یکسان طی مدت زمان طولانی وجود نخواهد داشت.

• چابک‌تر شدن کسب‌وکار

یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از تولید دسته ای، قابلیت تولید انواع گوناگون از یک کالا در یک خط مونتاژ است. با این شیوه، از ابزار و تجهیزات بیش‌ترین استفاده صورت می‌گیرد. همچنین، کسب‌وکارها می‌توانند چابک‌تر از پیش عمل کنند و بهتر به نیاز و تقاضاهای متفاوت بازار پاسخ دهد.

معایب

• از دست رفتن زمان

در تولید اصطلاحی به نام زمان اکار یا Downtime وجود دارد که به مدت زمان بیکار بودن و خاموش ماندن ماشین‌آلات و تجهیزات تولید گفته می‌شود. یکی از مهم‌ترین نکات منفی که در خصوص تولید دسته ای وجود دارد این است که به طولانی شدن زمان اکار منجر می‌شود. چرا که برای تعویض نوع کالا و جابه‌جایی هر دسته نیاز به خاموش کردن یا تغییر تنظیمات ماشین‌آلات وجود خواهد داشت.

• تولید نکردن کالای خاص

استفاده از تولید دسته ای مانند تولید انبوه، نوعی از استانداردسازی را در محصولات به وجود خواهد آورد. یعنی امکان سفارشی‌سازی یک کالا طبق درخواست مشتری ممکن نخواهد بود. البته برخی از کارگاه‌های کوچک ممکن است در برخی مواقع استثنا قائل شوند، اما در حالت عادی چنین چیزی امکان‌پذیر نیست.

• گران‌قیمت بودن به نسبت مدل‌های دیگر تولید

در تولید دسته ای 2 مورد وجود دارد که به هزینه‌بر شدن این فرایند منجر می‌شود. مورد اول به بحث انبارداری مربوط می‌شود. طبیعی است که با توجه به تولید شدن کالا به‌شکل دسته‌ای، هزینه‌ی ذخیره و نگهداری آن نیز بالاتر خواهد رفت چون فضای بیش‌تری را اشغال می‌کند.
    مورد بعدی به این موضوع اشاره می‌کند که در تولید دسته‌ای، بروز هرگونه خطا ممکن است به خراب شدن تمام دسته منجر شود که به زیان بیش‌تری نسبت به مدل‌های دیگر تولید منجر می‌شود.

• دشوار بودن خودکارسازی

به دلیل متغیرهای مورد نیاز در تولید دسته ای، خودکارسازی سیستم ممکن است چالش‌برانگیز باشد. چرا که  ابزار و روش‌های مورد استفاده از فرایندها در تولید هر کالا متفاوت است و این موضوع در زمان خودکارسازی نیز باید در نظر گرفته شود.
 

نکات مثبت تولید دسته ای	نکات منفی تولید دسته ای
صرفه‌جویی در هزینه	از دست رفتن زمان
کاهش ضایعات	تولید نشدن کالای خاص
انعطاف بیش‌تر	گران‌قیمت بودن نسبت به مدل‌های دیگر
چابک‌تر شدن کسب‌وکار	دشوار بودن خودکارسازی

تفاوت تولید دسته ای و تولید پیوسته
تولید پیوسته (Continuous production) برخلاف تولید دسته ای یک استراتژی تولید جریان‌دار است. این پیوستگی به این معنا است که فرایند تولید هرگز متوقف نمی‌شود و وقفه‌ای در میان تولید محصول نیز وجود ندارد. به‌طور مثال کارخانه‌های شیمیایی یا کاغذسازی از چنین روشی استفاده می‌کنند.
    در تولید پیوسته، فرایند تولید تنها زمانی متوقف می‌شود که مشکلی برای ماشین‌آلات یا تجهیزات به وجود آمده باشد یا نیازی به جایگزینی یکی از آن‌ها وجود داشته باشد. استفاده از این مدل زمانی پیشنهاد می‌شود که قرار بر تولید تعداد زیادی کالای یکسان باشد.
    به نسبت تولید دسته ای، در تولید پیوسته امکان سفارشی‌سازی کالاها وجود ندارد و کسب‌وکار نمی‌تواند به سرعت محصول تولیدی خود را تغییر دهد و به انواع تقاضاهای بازار پاسخ دهد.

چه صنایعی بیش‌ترین بهره را از تولید دسته ای می‌برند؟
تولید دسته ای برای صنایعی بیش‌ترین استفاده را خواهد داشت که حجم متوسطی از کالاها را با کمی امکان سفارشی‌سازی تولید می‌کنند. برخی از کسب‌وکارهایی که از این مدل تولید استفاده می‌کنند:

1. صنایع غذایی و نوشیدنی

بسیاری از محصولات خوراکی و نوشیدنی در دسته‌های گوناگون تولید می‌شوند تا کارخانه بتواند به نیازهای متعدد از جمله طعم‌ها، مواد اولیه و بسته‌بندی‌های متفاوت پاسخگو باشد.

2. صنایع داروسازی

در صنعت داروسازی معمولاً از تولید دسته ای استفاده می‌شود تا داروها براساس فرمول‌های خاص و به تعداد خاص تولید شوند.

3. صنایع پارچه و پوشاک

معمولاً پارچه‌ها و لباس‌ها در طرح‌ها، رنگ‌ها و مدل‌های متنوع اما به تعدادی محدود تولید می‌شوند. به همین دلیل بسیاری از صنایع پارچه و پوشاک نیز از تولید دسته ای استفاده می‌کنند.

4. صنایع الکترونیک

صنایع الکترونیک نیز برای اینکه با پیکربندی‌ها و مشخصات خاص هر محصول تطابق پیدا کنند از تولید دسته ای بهره می‌برند.

5. صنایع آرایشی و بهداشتی

صنایع آرایشی و بهداشتی معمولاً از تولید دسته ای استفاده می‌کنند تا انواع محصولات را با فرمول‌های متعدد بسازند.

6. صنایع خودروسازی

در صنعت خودروسازی و هوافضا نیز بسیاری از قطعات و اجزایی که در مدل‌ها و سفارشی‌سازی‌های مختلف دستگاه‌ها به کار می‌روند با استفاده از مدل تولید دسته ای ساخته می‌شوند.
    بهره‌گیری از این مدل، سرعت ساخت محصول را افزایش می‌دهد و پاسخگویی به نیاز بازار را راحت‌تر می‌کند. دلیل دیگر اینکه چنین صنایعی از این مدل تولید استفاده می‌کنند این است که انعطاف آن‌ها برای برطرف کردن نیازهای متنوع مشتریان بیش‌تر می‌شود و همچنین می‌توانند محصولات را با قیمت بیش‌تری نسبت به هزینه‌ی تولید آن به فروش برسانند.

استفاده از نرم‌افزار برای تولید دسته ای
استفاده از سیستم‌های نرم‌افزاری در سازمان‌ها در بازار پر از رقابت امروز به امری رایج تبدیل شده است. نرم‌افزار تولید به سازمان کمک می‌کند با بسیاری از مشکلات ناشی از تولید دسته ای مقابله کند. چنین راهکاری تمام عملکردهای کسب‌وکار را یکپارچه می‌کند تا اطلاعاتی دقیق و به‌روز به دست بیاید و دریافت این اطلاعات، مدیران را قادر می‌سازد دید بهتری نسبت به انبار، فروش و بخش مالی خود داشته باشند.
    همچنین پیش‌بینی تقاضا با استفاده از یک نرم‌افزار تولید آسان‌تر خواهد بود و از سوی دیگر، افزایش کارآمدی سازمان با استفاده از تمام این اطلاعات ارزشمند می‌تواند زمان اکار ناشی از تولید دسته ای را جبران کند. با تمام این مزایا، نرم‌افزار تولید به رشد کسب‌وکارهای کوچک کمک می‌کند.