در میان مدل‌ها و شیوه‌های تولید، سیستم تولید به هنگام یکی از مشهورترین و پرکاربردترین موارد به شمار می‌رود. در این مقاله ابتدا به شرح مفهوم "به‌موقع" پرداخته ایم و مزایا و معایب آن را بیان کرده‌ایم. در ابتدا، از واضح‌ترین سوال شروع می‌کنیم.
تولید به موقع چیست؟ تولید به هنگام (Just In Time) به نوعی سیستم تولید گفته می‌شود که در آن، برنامه‌ریزی، خرید مواد خام و شروع فرایند تولید تنها زمانی آغاز می‌شود که خریدار به آن نیاز داشته باشد. بنابراین نیازی به ذخیره‌ی محصولات یا نگهداری قطعات نیمه‌تمام در انبار نخواهد بود. پیش‌بینی تقاضا در این سیستم از اهمیت بالایی برخوردار است. این سیستم یکی از مراحل تولید ناب به شمار می‌رود.
تاریخچه‌ی تولید به موقع این مدل تولید اولین بار در ژاپن مورد استفاده قرار گرفت. در خصوص تاریخ مطرح شدن آن اختلاف نظر وجود دارد، اما چیزی که قطعیت دارد این است که مفهوم تولید به هنگام در زمانی بین دهه‌های 1960 و 1970 رایج شده است. به دنبال جنگ جهانی دوم، ژاپن نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر با مشکلات فراوانی در زمینه‌ی تولید روبه‌رو شد. در اختیار نداشتن مبلغ زیاد پول برای خریدهای کلان، کمبود فضای مناسب جهت ذخیره‌ی مواد خام و محصولات در شرکت‌های تولیدی، کمبود منابع طبیعی، نرخ بالای بیکاری و... همه از مشکلاتی بودند که در دوران پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمدند. تولیدکنندگان ژاپنی با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کردند تا اینکه تولیدکننده‌ی خودرو، شرکت تویوتا، یک راهکار جدید را معرفی کرد که در رسانه‌های غرب به "روش تولید تویوتا" شهرت پیدا کرد. پس از آشنایی با این روش، تولیدکنندگان شروع به ساخت کارخانه‌های کوچک‌تر کردند و این کارخانه‌های کوچک بر تبدیل مواد خام با تعداد پایین به محصولات در سریع‌ترین حالت ممکن تمرکز داشتند. همزمان با کاهش ریسک مالی کسب‌وکارها، تولید به هنگام به تولیدکنندگان کمک کرد میزان قابل قبولی از سرمایه‌ی کار را ایجاد کنند.
مزایا و معایب تولید به موقع طبیعی است که استفاده از چنین روشی، مزایا و معایب خاص خود را دارد. آگاهی از نکات مثبت و منفی استفاده از سیستم تولید به هنگام به شما کمک می‌کند تصمیم‌گیری بهتری در خصوص فرایند تولید کسب‌وکار خود داشته باشید.
مزایا
معایب
کاهش هزینه‌ها
پیچیدگی در برنامه‌ریزی
نیاز کم‌تر به سرمایه‌گذاری
اختلال در زنجیره‌ی تامین
افزایش بهره‌وری
احتمال از دست رفتن فرصت
بهبود فرایند تولید
مزایا
کاهش هزینه‌ها
استفاده از سیستم تولید به هنگام به کاهش موجودی آماده در کسب‌وکار و در نهایت کاهش هزینه‌ی انبارداری، بیمه و حمل‌ونقل می‌شود. همچنین تولیدکننده تنها برای مواد اولیه‌ای هزینه پرداخت می‌کند که قرار است از آن‌ها استفاده کند.
نیاز به سرمایه‌گذاری کم‌تر
لازم به ذکر است که تولید به موقع بیش‌تر برای شرکت‌های کوچک مناسب است که سرمایه‌ی خرید و نگهداری حجم زیادی از موجودی و مواد اولیه را ندارند. استفاده از این سیستم به کسب‌وکار اجازه می‌دهد میزان محدودی از موجودی را شارژ کنند و جریان نقدینگی خود را در وضعیت سالمی حفظ کنند.
افزایش بهره‌وری
تولید به هنگام زمان و منابع مورد نیاز برای تولید محصولات را کاهش می‌دهد و به فرایند تولید سرعت می‌بخشد. همچنین این امکان به وجود می‌آید که تغییرات با سرعت بیش‌تری روی محصولات اعمال شوند. از این راه، زمان کم‌تری برای بررسی دوباره‌ی محصولات و رفع نقص و اشکالات صرف خواهد شد و تمرکز تولیدکننده بر ساخت سفارش‌ها به شیوه‌ی صحیح خواهد بود.
بهبود فرایند تولید
در صورتی که تولید به هنگام با حذف ایراد محصولات و خودکارسازی فرایندها همراه شود، به حذف گلوگاه‌ها و ضایعات در چرخه‌ی تولید منجر خواهد شد. در نتیجه، تحویل محصولات و سفارشات به‌موقع انجام خواهد شد، به ویژه اگر تولیدکننده از تامین‌کنندگان محلی و نزدیک استفاده کند و زمان انتظار میان ثبت سفارش تا تحویل کالا را به حداقل برساند. زمان‌بندی در این سیستم تولید از اهمیت بالایی برخوردار است. زمانی که مطمئن شوید که هر مرحله در زمان مناسب اجرا می‌شود، فرایند تولید به‌موقع برای ارسال و تحویل کالا به پایان خواهد رسید. معایب
پیچیدگی در برنامه‌ریزی
همانطور که از نام آن نیز مشخص است، تولید به هنگام باید از تدارکات و مدیریت موجودی به‌موقع برخوردار باشد. بنابراین برنامه‌ریزی تولید برای این سیستم باید براساس هر سفارش مشتری دقیق و کارآمد باشد؛ چرا که کوچک‌ترین خطا به نارضایتی مشتری و کاهش اعتبار کسب‌وکار منجر خواهد شد.
اختلال در زنجیره‌ی تامین
به‌ازای هر سفارش جدید، باید مواد اولیه و محصولات جدید نیز سفارش داد و حتی ممکن است به قرارداد جدید نیز نیاز پیدا کنید. این فرایند زمان‌بر است و هرگونه تاخیر در تدارک موجودی می‌تواند نظم زنجیره‌ی تامین را به‌کلی بر هم بزند.
احتمال از دست دادن فرصت
با استفاده از سیستم تولید به هنگام، یک شرکت تولیدی موجودی محدودی از محصولات تمام‌شده و آماده‌ی فروش در اختیار دارد. بنابراین اگر یک سفارش بزرگ و غیرقابل پیش‌بینی از راه برسد ممکن است تولیدکنندگان نتوانند به‌موقع آن را آماده کنند. تولید به موقع به پیش‌بینی دقیق نیاز و تقاضا وابستگی فراوان دارد و این موضوع سازمان را در مواجهه و وفق‌پذیری با تقاضای غیرمنتظره محدود خواهد کرد.
استفاده از سیستم تولید به هنگام در کسب‌وکار همانطور که پیش از این نیز به آن اشاره شد، مدل JIT در بخش خودرو بسیار کاربرد دارد. علاوه‌بر آن، صنایع رایانه‌ای و فست‌فود نیز از این سیستم استفاده می‌کنند. انواع دیگری از شرکت‌هایی که از مدل تولید به موقع بهره برده‌اند عبارتند از خرده‌فروشی‌ها، رستوران‌ها، تولید تکنولوژی و چاپ براساس تقاضا. هم کسب‌وکارهای کوچک و هم شرکت‌های بزرگ می‌توانند از این مدل تولید استفاده کنند، چرا که تولید به هنگام جریان نقدینگی را بهبود می‌بخشد و سرمایه‌ی مورد نیاز برای اداره‌ی کسب‌وکار را کاهش می‌دهد. در ادامه چند مثال از کسب‌وکارهایی را لیست کرده‌ایم که از تولید به موقع استفاده می‌کنند:
تویوتا (Toyota)
به‌عنوان پیشگام JIT، تویوتا بهترین مثال این مدل به شمار می‌رود. این شرکت تنها زمانی مواد اولیه را به خط تولید ارسال می‌کند که یک کسب‌وکار سفارشی را به آن‌ها داده باشد و محصول آماده‌ی ساخته شدن باشد. همچنین حین فرایند تولید، تولیدکننده تنها زمانی قطعات را در ایستگاه‌های تولید حفظ می‌کند تا زمانی به آن‌ها نیازی باشد. پیش‌بینی دقیق برای اینکه شرکت بتواند میزان موجودی را در سطح مناسبی حفظ کند اهمیت فراوانی دارد. علاوه‌بر آن تویوتا تنها میزان محدودی از مواد اولیه را در هر ایستگاه تولید نگهداری می‌کند و زمانی که کاملاً تمام شوند دوباره آن‌ها را شارژ خواهد کرد تا فرایند تولید در هر زمانی که لازم است شروع شود.
اپل (Apple)
شرکت اپل از اصول JIT پیروی می‌کند و با کمک تامین‌کنندگان خود این روش را اجرایی کرده است. اپل با فروشندگان خود روابطی محکم و استراتژیک برقرار کرده است و از امکان برون‌سپاری تولید بیش‌ترین استفاده را می‌برند. برون‌سپاری باعث شده است این شرکت بسیاری از هزینه‌های تولید را کاهش دهد و دیگر نیازی به نگهداری از موجودی مازاد نداشته باشد. بسیاری از محصولات و موجودی‌های اپل در فروشگاه‌ها نگهداری می‌شوند و عامل دیگری که نقش مهمی در موفقیت این شرکت دارد، تمایل تامین‌کنندگان به مدیریت موجودی است.
مک‌دونالد (McDonald’s)
شرکت زنجیره‌ای فست‌فود مک‌دونالد یک کسب‌وکار غذایی مشهور است که از روش JIT استفاده می‌کند. رستوران‌ها تمام مواد غذایی مورد نیاز خود را در اختیار دارند، اما هیچ غذایی تا زمانی که سفارش داده نشده باشد آماده نخواهد شد. البته ممکن است برخی از مواد غذایی در ساعت‌های شلوغی در حالت نیمه‌آماده نگهداری شوند تا سفارش‌ها با سرعت بالاتری تحویل داده شوند. این فرایند استاندارد، مک‌دونالد را قادر می‌سازد تجربه‌ی مطلوبی را برای مشتریان خود رقم بزند، همچنین به دلیل تازه بودن غذاها، رضایت مشتریان نیز افزایش پیدا می‌کند. در این میان پیشخدمتان مدام انبار را تحت نظر دارند تا مطمئن باشند که مواد غذایی به تعداد مورد نیاز موجود است. در صورتی که نیازی به تهیه‌ی مجدد مواد خام باشد، رستوران به‌سرعت برای خرید آن‌ها اقدام خواهد کرد. در نهایت این مشتری است که زنجیره‌ی تقاضا را آغاز می‌کند.
دِل (Dell)
شرکت دل، سازنده‌ی تجهیزات کامپیوتری، یک مثال دیگر از به‌کارگیری موفق تولید به هنگام است. در دهه‌ی 1990، دل تصمیم گرفت برای مشتریان خود، کامپیوترهای شخصی‌سازی‌شده تولید کند. دلیل این کار، مایل نبودن این شرکت به ذخیره‌ی مواد خام در انبار و انتظار برای ثبت سفارش از سوی مشتریان بود. با این کار شرکت دل موفق شد تنها زمانی مواد اولیه و قطعات را سفارش دهد که کسی سفارشی را ثبت کرده بود. از این روش آن‌ها توانستند سفارش‌ها را سریع‌تر و کاملاً مطابق با خواسته‌ی مشتریان خود آماده کنند و به یک مزیت رقابتی بزرگ نسبت به شرکت‌هایی که کامپیوترها را از قبل می‌ساختند دست پیدا کنند.
