برنامهریزی و زمانبندی فرایند تولید تنها قدم اول است. زمانی که این برنامهها اجرا شوند و فرایند تولید آغاز شود، نظارت لحظهبهلحظه و مدیریت دقیق تمام قدمهای این فرایند ضروری خواهد بود. از برنامهریزی تقاضا گرفته تا مدیریت ضایعات و دوبارهکاریها، همه چیز باید در سر جای خود باشد. در چنین زمانی است که سیستم کنترل تولید به میدان میآید.
سیستم کنترل تولید چیست؟ سیستم کنترل تولید یکی از زیرمجموعههای حیاتی مدیریت تولید به شمار میرود. این سیستم از چندین نرمافزار تشکیل میشود که همهی آنها وظیفهی نظارت بر فرایند تولید را بر عهده دارند. به این شکل، تمام فعالیتهای تولید از لحظهای که مادهی اولیه یا کالای نیمهساخته به خط تولید وارد میشود تا لحظهای که بهعنوان کالای نهایی از انبار بیرون میرود توسط سیستم بررسی خواهند شد. این سیستم بخشی از مدیریت زنجیرهی تامین است و با بخشهای دیگری مانند مدیریت انبار و سیستم کنترل کیفیت همکاری میکند. هدف اصلی کنترل تولید، متعادلسازی نتیجهی این فرایند است تا نتیجهی کار تضمین شود و تمام فرایند تولید طبق برنامهریزی پیش برود. فعالیتهایی که در این سیستم درگیر میشوند عبارتند از: مدیریت سرمایههای انسانی، مدیریت موجودی، مدیریت ظرفیت و مدیریت هزینه. در آخر، نتیجهی کنترل تولید این خواهد بود که هم محصول کیفیت و کمیت مورد انتظار را داشته باشد و هم زمانبندی تولید تحت نظارت باشد تا از درست پیش رفتن برنامهریزی تولید اطمینان خاطر به دست آید.
تفاوت میان سیستم کنترل تولید و کنترل کیفیت با توجه به اینکه چنین سیستمی، تمامی فعالیتهای تولید را مدیریت میکند، کنترل کیفیت زیرمجموعهی این سیستم قرار میگیرد. مسئولیت مدیریت تولید، ساخت محصولات است و هدف نهایی کنترل کیفیت، حفظ کیفیت ایدهآل محصولات طبق برنامهریزی و سفارش مشتریان است.
زیرمجموعههای سیستم کنترل تولید گستردگی فرایند تولید و وجود مدلهای متنوع برای اجرای آن باعث شده است تا سیستم کنترل تولید به یک مجموعهی بزرگ تبدیل شود و بتواند به تمام نیازهای این حوزه در زمینهی محصولات و مدلهای تولید گوناگون پاسخ دهد.
معمولاً یک سیستم کنترل تولید از 6 عملکرد زیر برخوردار است:
برنامهریزی تولید این عملکرد برای تولید محصول، دوره، تعداد و هزینهی تولید را برنامهریزی میکند. بسیاری از سیستمهای مدیریت تولید، قابلیت زمانبندی و ترسیم جدولهای زمانی را فراهم کردهاند که بهآسانی قابل فهم است و میتواند میان واحدهای مختلف سازمان به اشتراک گذاشته شود. استفاده از این تقویمها برای دستورالعملهای تولید، مدیریت پیشرفت عملیاتها و مدیریت فرایندها نیز رایج است. مدیریت مواد برای اینکه فرایند تولید دقیقاً طبق برنامهریزی انجامشده پیش برود، باید مواد اولیهی مورد نیاز برای هر عملیات به تعداد مشخصشده موجود باشد و مدیریت مواد این مسئولیت را برعهده دارد. در سیستم مدیریت تولید، میتوان نوع و تعداد مواد اولیهی مورد نیاز تولید را محاسبه و با اتصال اطلاعات به برنامهی تولید یک برنامهی خرید ایجاد کرد تا همه چیز بهموقع انجام شود. مدیریت تدارکات بهعنوان یکی دیگر از زیرمجموعههای سیستم کنترل تولید، این بخش وظیفهی اجرا کردن برنامههای خریدی را دارد که از طرف مدیریت مواد صادر شدهاند. این فرایند شامل مراحلی مانند ثبت سفارش به تامینکنندگان، بازرسیهای هنگام دریافت و مدیریت تمام خریدها و پرداختها است. مدیریت تولید این بخش دستورالعملهای کاری صادرشده توسط برنامهریزی تولید را اجرا میکند و میزان پیشرفت کار را نیز تحت نظر دارد. برخی از سیستمهای مدیریت تولید به کاربران خود اجازه میدهند روزانه وارد سیستم شوند و گزارشها را ثبت یا مشاهده کنند. کنترل انبار بخش کنترل انبار از بازرسیهای انبارها، مدیریت موجودی و ارسال و دریافتهای مربوط به انبار پشتیبانی میکند. با مدیریت انبار و تمام موجودیها از مواد خام گرفته تا محصولات نیمهساخته یا نهایی، سیستم مدیریت تولید میتواند در صورت مواجهه با خطا، بازرسیها و پیگیریهای بعدی را نیز انجام دهد. مدیریت فروش یک سیستم مدیریت تولید نه تنها تولید، بلکه بخش فروش را نیز کنترل میکند. با وجود چنین سیستمی، میتوان صدور قیمتها، سفارشها و ارسالها را مدیریت کرد و آمار فروش و پیشبینی تقاضا را نیز تحت نظر داشت. بعضی از این سیستمها قابلیت مدیریت حسابهای دریافتنی و صدور فاکتور را نیز دارند.
سیستم کنترل تولید چه وظایفی دارد؟ وظایف اصلی سیستم کنترل تولید در سازمان عبارتند از:
تدارک دیدن مواد خام، ماشینآلات، تجهیزات و نیروی کار
ساماندهی به زمانبندی تولید با توجه به پیشبینی تقاضا
برنامهریزی منابع جهت کاهش هزینه و ارسال بهموقع سفارشات
همکاری مناسب عملیاتها و واحدهای مسئول در فرایند تولید
برنامهریزی صحیح مواد خام
بازرسی از محصولات نیمهساخته و نهایی و استفاده از تکنیکهای کنترل کیفیت
